Vücuda gelmeye başlayan bu teşekküllerden başka, memleket dahilinde daha birtakım teşebbüsler ve teşekküller de vukua gelmişti. Ezcümle Diyarbekir (Vesika 8, 9), Bitlis, Elâziz vilâyetlerinde, İstanbul'dan idare olunan Kürt Teali Cemiyeti vardı. Bu cemiyetin maksadı, ecnebî tahtı himayesinde, bir Kürt hükûmeti vücuda getirmekti.
Konya ve havalisinde, İstanbul'dan idare olunan, Tealii İslâm Cemiyeti teşkiline çalışılıyordu. Memleketin hemen her tarafında İtilâf ve Hürriyet, Sulh ve Selâmet Cemiyetleri de vardı.

İstanbul'da, muhtelif maksatlarla hafî ve alenî olmak üzere de, birtakım fırka veya cemiyet unvanı altında teşekküller vardı.
İstanbul'da, mühim addolunacak teşebbüslerden biri İngiliz Muhipleri Cemiyeti idi. Bu isimden, İngilizlere muhip olanların teşkil ettiği bir cemiyet anlaşılmasın! Bence, bu cemiyeti teşkil edenler, kendi şahıslarını ve menfaati şahsîyelerini sevenler ve şahısları ile menfaatlerinin masuniyeti çaresini Lloyd George hükûmeti marifetile İngiliz himayesini teminde arayanlardır. Bu bedbahtların, İngiltere Devletinin, kül halinde, bir Osmanlı Devleti muhafaza ve himaye etmek emelinde olup olamayacağını, bir defa mülâhaza edip etmedikleri cayi teemmüldür.
Bu cemiyete intisap edenlerin başında Osmanlı PadiÅŸahı ve Halîfe-i Rûy-i Zemîn ¹⁾ unvanını taşıyan Vahdettin, Damat Ferit PaÅŸa, Dahilîye Nezaretini iÅŸgal eden Ali Kemal, Adil ve Mehmet Ali Beyler ve Sait Molla bulunuyordu. Cemiyette Ä°ngiliz milletine mensup bazı sergüzeÅŸtcular da vardı. Meselâ: Rahip Frew gibi. Ve muamelât ve icraattan anlaşıldığına göre, cemiyetin reisi Rahip Frew idi.
Bu cemiyetin iki cephe ve mahiyeti vardı. Biri alenî cephesi ve medeni teşebbüsatla, İngiliz himayesini talep ve temine matuf mahiyeti idi. Diğeri hafî ci­heti idi. Asıl faaliyet bu cihette idi. Memleket dahilinde teşkilât yaparak isyan ve ihtilâl çıkarmak, şuuru millîyi felce uğratmak, ecnebî müdahalesini teshil etmek gibi hainane teşebbüsat, cemiyetin bu hafî kolu tarafından idare edilmekte idi. Sait Molla'nın cemiyetin alenî teşebbüsatında olduğu gibi hafî cihetinde de ondan daha ziyade roleur olduğu görülecektir. Bu cemiyet hakkında söylediklerim, sırası geldikçe vereceğim izahat ve icabında irae edeceğim vesaikle daha vazıh anlaşılacaktır.
«   01   02   03   04   05   06   07   08   09   10   11   12   13   14   15   ...    60   »