General Franchet d'Espèrey'e gönderilmiş bulunan haberci, güya yolda yanlışlıkla alıkonulmuştu. Trakya'dan ilerleyen Fransız ordusu, mütarekenin yapıldığı 30 Ekim 1918 günü Edirne dolaylarında Meriç'i geçmiş bulunuyordu ve birkaç günde İstanbul'a ulaşabilirdi; bu da İngilizlerin hesabına pek gelmiyordu.
Mütareke koşulları beklendiği gibi sert ve katı olmamıştı. Gerçi bütün donanmanın teslim edilmesi gerekiyordu, ama kara kuvvetlerine yumuşak davranılmıştı. Bu çeşit teslim oluşlarda öteden beri olağan sayılan, ordunun silâhlarından arındırılarak derhal dağıtılması ve bütün savaş malzemesine el konulması gibi bir durum söz konusu değildi. Sadece genel bir ifadeyle, Türk ordusunun hızla terhis edilmesi istenmiş, ancak sınırların ve yurtiçi düzenin korunması için gerekli görülecek birlikler bunun dışında tutulmuştu.
Daha sonra galipler hesabına ciddi sakıncalar doğuracak bu ihmal, Amiral Calthorpe'un bir dalgınlığı sayılmıştır. Daha çok denizcilik alanında bir uzman olan amiral, mütarekenin telaşından kara ordusunu zarar vermeyecek duruma getirmeyi unutmuş olmalıdır. Ancak bu konuda İtalya'nın daha sonra dışişleri bakanı olan temsilcisi Kont Sforza'nın (*), bu maddenin yumuşak ifadesini İngiltere'nin inceden inceye düşünülmüş bir art niyetine dayandırması daha doğru bir değerlendirme gibi görünmektedir. İngiltere kabinesi daha o zamandan Osmanlı İmparatorluğu'nun mirasına konacaklar arasında anlaşmazlıklar çıkacağını görmüştü. Geleneksel “a deux mains - yarına” politikasıyla, gerektiğinde Türkiye'yi henüz tümüyle tasfiye edilmemiş bir faktör olarak, müttefiklerinin rahatsız edici isteklerine karşı kullanmak için, karar vermek serbestliğini korumak istiyordu. Bu fazla dikkatli sakınganlık zaman zaman İngiltere'nin aleyhine olmuştur. Ancak İngiltere yine de politikasını büyük bir ustalıkla sürdürerek, bütün tehlikelerin içinden sıyrılmayı, Britanya İmparatorluğu için önemli hedeflere ulaşmayı bilmiştir.
***
Mütareke sonucunda Suriye cephe komutanlığı da kalmamıştı. Toros dağlarının güneyindeki bütün illerin, Çukurova'yla birlikte, Türk silahlı kuvvetlerince boşaltılması gerekiyordu. 1918 güzünün sonlarında Mustafa Kemal artık işsiz bir generaldi; İstanbul'a döndü.
Eski imparatorluk kenti her zamanki gibi, tükenmeyen görkemiyle yine karşısında uzanmaktaydı; tatlı bir meyille yükselen terasların hiç solmayan yeşilliği arasında sultan saraylarının beyazlığı ışıldıyor, karmakarışık ev yığınlarının üstünde camilerin heybetli yapıları yükseliyor, kubbelerinde İslâmiyet'in simgeleri altın hilaller yumuşak sonbahar güneşi altında hâlâ parıldıyordu.
Ancak yine de yazgının bir dönüm noktasında bulunulduğu hissedilmekteydi, kentin üzerine sıkıntı veren bir bulut gibi çökmüştü bu. Boğazın mavi suları, uzun topları tehdit edercesine kıyıya çevrili, gri zırhlı gemilerin kalabalığında kaybolmuştu. Müttefik donanmaları burada toplanmış yatıyordu, neler isteyeceği korkuyla beklenen galiplerin mağrur bir güç gösterisiydi bu.
Türk İstanbul, her zaman gürültülerle dolu, hayatla dolu İstanbul, şimdi suskundu, ıssızdı, sinmiş gibiydi. Ne bir ses vardı, ne de varlığını hissettiren bir kıpırdanış. Bu kent adeta sesini geceden yitirmiş gibiydi. Caddeler boş duruyordu; satıcıların haykırışları kesilmişti; dükkânların, mağazaların çoğu kapalıydı; cami avlularındaki şadırvanların suyu akmaz olmuştu; akşamları evleri bir karanlıktır kaplıyordu; su yoktu, kömür yoktu, yaşamak için gerekli hiçbir şey yoktu. Kent halkından sokakta kime rastlasanız, ürkek ve telaşlı, bir an önce sıvışmaya bakıyordu. Fes, Osmanlının simgesi fes, şimdi bir utanç işareti olmuştu. Zaman zaman kaldırımlarda küçük müfrezelerin veya devriye kollarının sert adımları yankılanıyordu: İngilizler, soğuk, suskun, tepeden tırnağa silahlı; Fransızlar, alaycı ve kaygısız; İtalyanlar, kibirli, çok hareketli ve şapkalarında yeşil tüy demetleri.
«   01   02   03   04   05   06   07   08   09   10   11   12   ...    56   »