Eylem üstünlüğü Mustafa Kemal'e geçmişti. Yunanlıların savunmaya geçmek zorunda bıraktığı yerlerdeki kuvvetler şimdi serbest kalmışlardı, onları sağ kanada doğru harekete geçirdi. O ana kadar saldırılara güçlükle karşı koyan Türkler, saldıran durumuna geçmişti. Araziye egemen durumdaki Karadağ'ı geri aldılar. Mustafa Kemal, kısa bir süre önce attan düştüğü yerde duruyor ve savaşır, son perdesini yönetiyordu.
Yunanlılar köprüyü de kaybettiler; tekrar Sakarya'nın arkasına çekilmek zorunda kaldılar. Orda altı gün daha dayandılar; iki taraf öylesine birbirinin içine girmişti ki, bir daha birbirlerinden hiç çözülemeyeceklermiş gibi görünüyorlardı.
Türklerin sağ kanadı durmadan bastırıyordu; gittikçe artan kuvvetlerle kuzey doğrultusunda Yunanlıları yandan çevirmeye uğraşıyordu. Durum tam tersine dönmüştü. Şimdi çekilme yolunun kesilmesinden korkan Yunanlılardı.
General Papulas artık hiçbir umut kalmadığını gördü. Savaş kaybedilmiş, hedefe varılamamıştı; Büyük Elen rüyası Sakarya'nın kan rengini almış sularına gömülmüş bulunuyordu. Ancak ordusunun kalıntısını hâlâ kurtarabilirdi. General Papulas 14 Eylül'de, 22 gün ve 22 gece hiç aralıksız sürmüş bir boğazlaşmadan sonra, geri çekilme emrini verdi. Yunanlılar Anadolu demiryolunun yanındaki eski yerlerine döndüler. Çekilirken yol üstündeki bütün köyleri yakıp yerle bir ettiler, çeşmeleri dinamitle havaya uçurdular, hayvan sürülerini alıp götürdüler, kaçma fırsatı bulamamış sivil halkı öldürdüler, kadınların ırzına geçtiler ve arkalarında yüzlerce kilometrelik çöle döndürülmüş bir bölge bıraktılar.
Türkler de takatlarının sonuna gelmişlerdi. Kendilerini toplayabilmeleri birkaç gün sürdü, ancak ondan sonradır ki kaçan düşmanın ardı sıra gitmeye başlayabildiler. Yunanlılarla Afyonkarahisar ile Eskişehir arasındaki demiryolu boyunca uzanan eski yerlerinde karşılaştılar. Mustafa Kemal birliklerine durmalarını ve Yunan hatlarının karşısında siper kazılmasını emretti. Düşman ordusu yenilmişti, fakat yok edilmemişti. Savaş devam ediyordu.
Sakarya kıyılarındaki Türk zaferi, bir vuruşta, Yakın ve Ortadoğu'nun siyasal durumunu değiştirdi. İki yüzyıl boyunca Avrupa, Osmanlı İmparatorluğu'nu geri püskürtmüş ve fethetmiş olduğu yerleri adım adım geri almıştı. Batı, şimdi de burada, Asya toprağında Sakarya kıyılarında, anayurdunu eski ataları gibi koruyan Türklerle karşılaşmış ve bu karşılaşma tarihte bir dönüm noktası olmuştu. İslâm dünyasının gerisin geri çekilmesi bu savaşla durmuştu.
Geleceğin tarihçileri, Sakarya'daki boğazlaşmayı, çağının en anlamlı savaşlarından biri olarak tanımlayacaklardır.
«   01   ...    46   47   48   49   50   51   52   53   54   55   56   »