Ana Sayfa » Cumhuriyet Gazetesi Cuma Kitapları » Çankaya – II : 37


ÇANKAYA - II

FALİH RIFKI ATAY


LİDERLİĞE DOĞRU
Durum
Mustafa Kemal Samsun'a çıktığı vakit durum kötüdür. Çerkez Ethem ve Demirci Efe çeteleri batıda daha gelecek ay harekete geçecekler. Yunan yürüyüşünü aksatıcı bir dayatma henüz yok. İtalyanların Konya'da, Antalya'da, Akşehir, Fethiye, Afyon, Marmaris, Burdur, Bodrum, Milâs, Bucak ve Kuşadası'nda askerleri var. Sanki barış olup da nüfuz bölgelerinde iş görmeye sıra gelmiş gibi Antalya - Burdur - Bolvadin demir yolu için uzmanları ilk çalışmalar üzerinde. Fransızlar Kilikya'da ve güney bölgelerimize yerleşmekte. Rumlar nispetsiz azınlıklarına rağmen Sivas vilâyetinin Amasya ve Tokat gibi sancaklarında bile yirmi bir çete ile harekete geçmişler. Maksat güvenlik olmadığını göstermek ve müdahale bahanesi yaratmak. İngiliz subayları ile o kadar sıkı temasları var ki Havza'daki alay komutanı bir taburla haydutları yakalamak için bir köyü abluka edince Merzifon'dan otomobilleri ile gelen İngiliz subayları hemen müdahale etmiştir. İstanbul hükûmetinin kaymakamı da Rum Margerit Efendi. Bağımsız Pontus hükûmeti kurma kışkırtıcılığı alabildiğine. Rusya'daki bütün Rumları getirip kıyı ve hinterlandı bölgesine yerleştirmek istediklerini gören Türk halkı da ayaklanmıştır. Bir sürü çete de onlardan. Doğuda Brest - Littowsk antlaşması ile aldığımız üç vilâyeti geri vermiştik. Kars ve Sarıkamış'ta on bin Ermeni askeri toplandığı haberi var. Arkalarında Batum'a giren İngilizler. İki İngiliz subayı Ermeni kuvvetlerinin başında Nahçıvan ve çevresi Türk köylerini almıştır. Fransız Cumhurbaşkanı Ermeni lideri Bogos Nobas Paşa aracılığı ile Ermeni generali Antran'ı kabul etmiştir. Ermenistan davacılarının hayalleri geniş: Yedi ilimizi alıp Kilikya'ya kadar uzanmak! İngilizler Van, Bitlis, Diyarbakır, Musul vilâyetlerindeki Kürtleri de kışkırtmakta. İstanbul'da bir dernekleri ve gazeteleri var. Babanoğulları ve Abdullah Cevdet gibi Osmanlı aydınları işin içinde. Hürriyet - ve - İtilâf Kürtlere otonomi verme yolunda bir protokol imzalanmıştır. Hiçbiri gizli de değildir. Biz Türkler her gün gazeteleri açtığımızda vatanımızın nasıl parçalanma yolunda olduğunu okuyoruz. Anadolu'nun ortasında, belki de denize yolu bile olmayan bir beylik olarak kalacağız.
Mustafa Kemal 22 Mayısta Samsun'daki İngilizlerle konuştuktan sonra İstanbul'a bir rapor gönderir. Bu raporda Samsun ve çevresi Rumları hırslarından vazgeçmedikçe yatışma olamayacağını, Türklüğün yabancı mandasına katlanamayacağını, millî hareketlere hak vermek gerektiğini bildirir. Oysa görevi başkaldıran Türkleri ezmek ve susturmaktı.
Samsun'a gelince İngilizler kuvvetlerini arttırmışlar ve bir kısmını içeriye yollamışlardı. Bu hâl hem mütarekeye aykırı idi, hem de kendini güç duruma sokuyordu. 24 Mayısta karargâhını Havza'ya götürür. Sık sık sıcak banyo almasını gerektiren hastalığı için oranın hamamları faydalı da olmuştur. Mustafa Kemal üzerine İstanbul'a gelen haberler İngilizleri kuşkulandırır ve hükûmeti de telaşlandırır. Konya'dan İstanbul'a dönen General Milne, Mustafa Kemal'in görevleri ne olduğunu sorar. Geri çağrılmasını ister. Amiral Galthape de aynı istektedir. General Milne Erzurum'daki kolordunun silâh teslimi yapmadığından da şikâyetçi idi.
Haziranın ilk haftasında Harbiye Nazırı önemli meseleler görüşmek üzere İstanbul'a gelmesini yazdı. 18 Haziranda nazır bir telgraf daha gönderir: “İngilizler o bölgedeki çalışmalarınızı iyi bulmadıklarından İstanbul'a çağrılmanızı istemişlerdir.”
21 Haziranda Kâzım Karabekir Paşa'yı onun yerine müfettişliğe atamak isterlerse de o bunu doğru bulmaz ve Mustafa Kemal Paşa'nın değiştirilmesi yerinde olmadığı cevabını verir. Sadrazama vekil olarak kabineye başkanlık eden Hürriyet - ve - İtilâfçı Mustafa Sabri Hoca, çağrılıp gelmediği ve halkı kışkırttığı için hemen azledilmesine karar verildiğini söyler. Bu arada hükûmet millî kurtuluş için yer yer kuruluşların telgraflarının alınmaması için postanelere emir verir. Mustafa Kemal de, bu emir milletin sesini boğmaktır, hemen geri alınız, der. Anadolu ve İstanbul arasında çatışma başlamıştır.
«   01   ...    27   28   29   30   31   32   33   34   35   36   37   38   39   40   41   42   43   44   45   46   47   ...    71   »