Elimde baladların kuzey kavimlerinin etkisiyle oluştuğuna ilişkin kanıtlarım yoktur, ama bunu olanaksız da saymıyorum. Moritat, görüldüğü her yerde olduğu gibi Çin'de de toplumun aşağı tabakalarının yazınsal biçimidir. Bu kimliğini koruyarak kısmen bugüne dek yaşamıştır. Bu koşuk biçimi, alçakgönüllüdür, az işlenmiştir. Bir sanat yapıtı olmak savında da değildir. (Destanda ise bu sav kesinlikle vardır). Bir tek olayı ve çoğu kez oldukça yakın bir zamanda geçmiş olan bir olayı anlatır. Moritatın tipik bir özelliği, ömrünün kısa olmasıdır. Bu türlü yapıtlar, yerlerini hep başka yeni benzerlerine bırakır ve yitip giderler.
Türk meddahlarına karşılık olan öykücülerin anlattıkları öykülerle romanlar, Çin'de aynı ulama girerler. Yazılı olarak saptanmış olan roman, okuma bilen yukarı tabakaya; sözlü olarak anlatılan öyküyse aşağı tabakaya seslenir. Roman düzyazıyla [nesirle] yazılmıştır; çünkü okunacağı hesaba katılmıştır ve düzyazı da okuma için en uygun biçimdir. Gerçekten de düzyazı, yazara ayrıntıyla betimleme yapma olanağını verir ve okurun da hızla kavramasını sağlar. Çin'de roman, başka ekinlerde destanlara özgü bütün konuları işler. Romanda büyük yiğitlerin işleri, serüvenleri anlatılır, büyük geziler öykülenir, aşk serüvenleri betimlenir. Buna karşılık romanlar, yiğit bir kişinin şan ve ününü, yiğitin ya da onun çocuklarının isteklerine göre betimlemeyi gözetmezler; bunlar, bilgin yazarlarca yazılmışlardır ve bilginlerin ahlaksal düşüncelerini çekici bir biçimle anlatırlar ya da toplumsal yaşamın eleştirisini verirler. Çin'de roman, destan gibi, yiğitlik anlayışıyla düşünen bir yüksek tabakanın kullandığı yazınsal biçim değil, belki, yiğitlik serüvenlerini anlattırıp dinlemek isteyen ve bunlar konusunda ahlaksal ya da başka türden görüşleri ortaya koyan, ama hiçbir zaman böyle serüvenlere girişmek niyetini taşımayan orta tabakaların anlatım aracıdır. Eski roman, konularını çoğu kez öykü anlatıcılardan alıyordu; ama, eski zamanlarda sık sık, daha sonraki zamanlarda genellikle, öykü anlatıcı, konularını basılı romanlardan almıştır.
Öykücü (meddah) toplumun okuma bilmeyen aşağı tabakasına seslenir. Bu tür sanatçılar, bugün de dinleyicilerini çayhanede ya da pazar yerlerinde bulurlar ve okudukları ya da herhangi bir yoldan duydukları şeyleri anlatırlar. Bunlar halka hep yeni, değişik türde şeyler anlatmak zorundadırlar; böylece, ya olağanüstü uzun bir tek romanı (100 bölümlü Çin romanları az değildir), ayrı ayrı bölümler olarak ve ayrı ayrı pazar günlerinde öykülerler; ya da her kezinde yeni bir öykü anlatırlar. Böylece meddah-öykücü, hiçbir zaman bir tek konu üzerinde uzmanlık ve beceri kazanmayı, onu yetkin bir biçimde söylemeyi ve ona sanatsal bir biçim vermeyi başaramaz. Aslında o çoğunlukla, böyle bir iş için yetmeyecek denli az okumuş, öğrenim görmüş bir adamdır.
Aynı biçimde tiyatro, kukla ve gölge oyunu da, Çin'de bir ulam oluşturur. Tiyatro yüksek tabakalara özgü bir sanat biçimidir. Tiyatro, oyunculara, onların sanat için zorunlu olan ve uzun süren yetişme ve gelişme koşullarını sağlamak için, güvenli bir geçinme olanağı verebilecek bir dinleyici ve seyirci kitlesi ister. Kukla ve gölge oyunuysa, aşağı tabakalarda, tiyatronun yerini tutan sanat türleridir. Bunlar, öyle uzun ve çok harcama gerektiren bir yetişme dönemine gereksinim duymaz; az sayıda sanatçıyla yetinebilir; bundan dolayı da ucuzdur.
Tiyatro, destan gibi, temsile dayanan bir sanat biçimidir: bugün bile tiyatronun bu özelliği reddedilmemiştir. Çin için (bugün bile), tiyatronun kökeninde dinin bulunduğu açık olarak anlaşılıyor. Belki bu sanat, Tanrı'dan bir şey istendiği zaman onun önünde yapılan büyücü dansları ve büyülü ritimlerden çıkmış ve gelişmiştir. Bu konuyu bugün biz kesin olarak bilemiyoruz; sanırım bu büyülü ve dinsel danslar tiyatronun biricik kökeni olmasa bile, kaynaklarından birini oluşturuyordu. Ama şu bir gerçektir ki, bugün bile tiyatro, tanrıları eğlendirmek, onların hoşuna gidecek eğlenceler düzenleyerek onlara herhangi bir şey için şükran ve minnetleri belirtmek ya da onlardan bir şey elde etmek için oynanıyor.
«   01   02   03   04   05   06   07   08   09   10   11   12   ...    57   »